Moitruong24h- Tây Nguyên vốn được coi là “cái nôi” của các loài cây lá kim và có tính đa dạng vào hàng thứ hai của Việt Nam. Các loài lá kim có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng, hầu hết có giá trị kinh tế, khoa học cao, nhiều loại còn là nguồn dược liệu quý. Tuy vậy, chúng đang bị đe dọa tuyệt chủng vì khai thác quá mức và mất môi trường sống. Xuất phát từ thực trạng đó, PGS.TS Đinh Thị Phòng, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam đã cùng các đồng nghiệp thực hiện Đề tài “Nghiên cứu tính đa dạng nguồn gen di truyền và thành phần hóa học một số loài lá kim ở Tây Nguyên, đề xuất giải pháp bảo tồn, sử dụng và phát triển bền vững.

Cây lá kim. Ảnh: MH

Qua 3 năm điều tra và thu thập các mẫu vật, các nhà khoa học đã ghi nhận 15 loài lá kim còn tồn tại ở Tây Nguyên là Đỉnh Tùng, Pơ mu, Bách xanh núi đất, Thông nước, Du sam núi đất, Thông Đà Lạt, Thông ba lá, Thông nhựa, Thông lá dẹt, Thông nàng, Hoàng đàn giả, Kim giao núi đất, Thông tre lá dài, Dẻ tùng nam và Thông nam đỏ. Đặc biệt, đề tài đã phát hiện được địa điểm phân bố mới của loài Đỉnh Tùng ở Vườn Quốc gia Kon Ka Kinh và Bách xanh núi đất ở Khu bảo tồn thiên nhiên Kon Chư Răng, Gia Lai. Dựa theo tiêu chuẩn của IUCN (2013), tất cả 15 loài lá kim ở Tây Nguyên đều nằm trong tình trạng sẽ nguy cấp (VU), rất nguy cấp (CR) và nguy cấp (EN), nhất là các loài Pơ mu, Bách xanh núi đất và Thông nam đỏ.

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành đánh giá khả năng tái sinh và tạo hạt tự nhiên cho bảy loài lá kim là Đỉnh tùng, Bách xanh núi đất, Hoàng đàn giả, Thông lá dẹt, Kim giao núi đất, Du sam núi đất và Thông Đà Lạt. Các loài này cũng được nghiên cứu tính đa dạng di truyền bằng chỉ thị ISSR và SSR. Kết quả cho thấy, cả bảy loài đều có tình trạng chung là nảy mầm tốt vào mùa mưa; Tỷ lệ cây tái sinh ở ba cấp chiều cao không đồng đều; Mật độ và tỷ lệ cây tái sinh ở vị trí ngoài tán cao hơn mật độ và tỷ lệ cây tái sinh ở vị trí trong tán; Tỷ lệ tạo hạt và tái sinh cây mạ đạt hơn 50%, nhưng chỉ có một tỷ lệ rất thấp cây có chiều cao hơn 1m, nguyên nhân chính là do cây mạ không phát triển thành cây vì rễ không nhận được dinh dưỡng bởi việc hình thành các lớp hổng của các tầng mùn tự nhiên. Việc mất môi trường sống cũng là nguy cơ làm giảm quy mô quần thể các loài lá kim ở Tây Nguyên.

Đánh giá hiện trạng bảo tồn của 15 loài lá kim cho thấy, mức độ suy giảm nguồn gen và khả năng tái sinh tạo hạt tự nhiên của bảy loài có nguy cơ tuyệt chủng cao. Đây là cơ sở cho các nhà khoa học và quản lý hoạch định kế hoạch khai thác, bảo tồn và phát triển bền vững. Trong đó, cần chú ý, ưu tiên bảo tồn ngay ba loài là Đỉnh tùng, Thông Đà Lạt và Bách xanh núi đất với lý do Đỉnh tùng hiện chỉ có hai quần thể ở Lâm Đồng và đều có tính đa dạng di truyền tương đối cao nhưng lại quá nhỏ về kích thước (không quá 20 cá thể/quần thể). Loài Thông Đà Lạt còn sáu quần thể, nhưng có số lượng dưới 50 cá thể/quần thể và có hệ số giao phối cận noãn khá cao cho nên nguy cơ tuyệt chủng lớn. Loài Bách xanh núi đất hiện có ba quần thể cũng khá nhỏ về kích thước trong các mảnh rừng bị suy giảm, mức độ đa dạng di truyền tương đối thấp.

Dựa trên những kết quả này, nhóm nghiên cứu đã đề xuất giải pháp quản lý chặt chẽ sự phát triển của cây giống tại chỗ, với sự can thiệp của con người, như giúp rễ cây mạ tiếp xúc liên tục với các tầng đất. Bên cạnh đó, việc xây dựng một nguồn gen lõi tại chỗ cũng là biện pháp để duy trì và bảo tồn sự phát triển các nguồn gen, làm tăng sự đa dạng di truyền trong mỗi vùng.

Các nhà khoa học cũng đã tiến hành nghiên cứu các thành phần hóa học có giá trị khoa học của một số loài lá kim, đã phân lập được 33 hợp chất từ Đỉnh tùng, Kim giao núi đất, Du sam núi đất và Thông lá dẹt, làm cơ sở cho nghiên cứu bán tổng hợp một số hợp chất theo hướng làm thuốc.

Kết quả nghiên cứu của Đề tài đã đóng góp cho việc bảo tồn, khai thác và sử dụng bền vững 15 loài lá kim, là những loài thực vật có vai trò quan trọng trong hệ sinh thái rừng, có giá trị kinh tế cao. Đặc biệt, những kết quả nghiên cứu về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của các loài lá kim có thể mang lại những lợi ích cho cộng đồng trong việc hỗ trợ chữa trị một số bệnh đang còn là vấn đề nan giải của y học.

Minh Thư/ Báo TN&MT

.